Κάθε Χριστούγεννα, γιορτή, γενέθλια, επέτειο και ειδική περίσταση, επιλέγουμε προσεκτικά και προσφέρουμε δώρα στα αγαπημένα μας πρόσωπα. Είναι κάτι που κάνουμε φυσικά και οι περισσότεροι από εμάς δεν σκεφτόμαστε τις βαθύτερες επιπτώσεις του. Ωστόσο, το δώρο που επιλέγουμε και ο τρόπος που το παρουσιάζουμε λέει τόσα πολλά για εμάς, τις σχέσεις μας και τις περίπλοκες κοινωνικές δομές στην κοινότητά μας. Πίσω από κάθε τέλειο δώρο κρύβονται κοινωνικά, ψυχολογικά και συναισθηματικά ρεύματα.
Η ιστορία της προσφοράς δώρων
Η διαδικασία του δώρου υπήρχε από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Μπορεί ακόμη και να προϋπάρχει του πολιτισμού, με τους στενότερους προγονούς μας να έχουν δείξει σημάδια δώρου. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι άνθρωποι των σπηλαίων έδιναν δώρα όπως πέτρες με ασυνήθιστο σχήμα ή δόντια ζώων για να ενισχύσουν την κοινωνικότητά τους και να δείξουν την εκτίμησή τους στους άλλους. Καθώς αναπτύχθηκαν οι κοινωνικές δομές, τα δώρα έγιναν πιο περίτεχνα και διακοσμητικά.
Αρχαία αιγυπτιακά δώρα για τη μετά θάνατον ζωή
Τα πρώτα αρχεία της αιγυπτιακής ιστορίας δείχνουν ότι οι νεκροί θάβονταν με αγαθά ή δώρα που απαιτούνται για τη μετά θάνατον ζωή. Ήταν καθήκον του μεγαλύτερου γιου να επιβλέπει την ταφή των γονιών του και να διασφαλίζει ότι είχαν όλα όσα χρειάζονταν. Στο ελάχιστο, αυτά τα δώρα περιλαμβάνουν καθημερινά αντικείμενα όπως μπολ, χτένες και φαγητό, ενώ οι πλουσιότεροι Αιγύπτιοι θα θάβονταν με είδωλα, φυλαχτά, κοσμήματα, έπιπλα και άλλα τιμαλφή. Κάθε δώρο είχε διαφορετικό σκοπό, αλλά τα περισσότερα χρησίμευαν για να προστατεύσουν και να βοηθήσουν τη μετάβαση του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή.
Δωρεά στην Αρχαία Ελλάδα
Η δωρεά έπαιζε επίσης σημαντικό ρόλο στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Δόθηκαν περίτεχνα, διακοσμητικά δώρα για να εκφράσουν συναισθήματα ή να χτίσουν σχέσεις. Στο πνεύμα της αλληλοβοήθειας ή της φιλοξενίας – κεντρική έννοια του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού – οι οικογένειες αναμενόταν να καλωσορίσουν ταξιδιώτες, που θα μπορούσαν να είναι μεταμφιεσμένοι Θεοί, στα σπίτια τους. Ένα σωστό καλωσόρισμα περιλάμβανε την παροχή στους ταξιδιώτες ενός γεύματος και ενός μέρους για ξεκούραση. Δίνονταν επίσης δώρα ως ένδειξη σεβασμού και αφοσίωσης. Για παράδειγμα, ήταν σύνηθες να δίνουν στους Θεούς δώρα με αντάλλαγμα την ασφαλή διέλευση ή την προστασία στο πεδίο της μάχης.
Μεσαιωνικές παραδόσεις δώρων
Κατά τον Μεσαίωνα, οι ανταλλαγές δώρων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Τα δώρα προσέφεραν έναν ουσιαστικό τρόπο στους ανθρώπους ώστε να καλλιεργήσουν κοινωνικούς δεσμούς ή να δείξουν πίστη σε ισχυρούς ανθρώπους και θεσμούς, όπως ο βασιλιάς ή η εκκλησία. Οι προίκες είναι ένα εξέχον παράδειγμα μεσαιωνικής προσφοράς δώρων που σχεδιάστηκε για την προώθηση των σχέσεων. Αυτά τα δώρα αρραβώνων περιλάμβαναν γη, χρήματα, ζώα ή πολύτιμα μέταλλα, και προσφερόταν από τον πατέρα της νύφης στον γαμπρό με αντάλλαγμα τον γάμο και τη φροντίδα της κόρης του.
Γιατί κάνουμε δώρα;
Καθώς το δώρο παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στον κοινωνικό μας ιστό, δίνουμε δώρα για πολλούς, ενίοτε αντικρουόμενους, λόγους. Κατά καιρούς ο πολιτισμός μας το απαιτεί, για παράδειγμα δώρα Χριστουγέννων ή γενεθλίων. Οι λόγοι προσφοράς ενός δώρου είναι πολλοί και διάφοροι όπως να ενισχύσει σχέσεις με μέλη της οικογένειας, να ευχαριστήσεις κάποιον κ.α.
Να οικοδομήσουμε και να ενισχύσουμε σχέσεις
Συχνά δίνουμε δώρα για να επιβεβαιώσουμε εκ νέου ή να δημιουργήσουμε μία σχέση με άλλους, πράγμα που σημαίνει ότι είναι μια αντανάκλαση τόσο του δωρητή όσο και του παραλήπτη, καθώς και της μοναδικής σχέσης τους. Το να κάνουμε ένα δώρο σε κάποιον που νοιαζόμαστε, μας επιτρέπει να επικοινωνήσουμε τα συναισθήματά μας και την εκτίμησή μας γι’ αυτόν. Μάλιστα, ορισμένοι κοινωνιολόγοι πιστεύουν ότι δίνουμε δώρα μόνο σε άτομα με τα οποία θέλουμε να έχουμε σχέσεις. Στο βιβλίο του The Gift, ο Γάλλος κοινωνιολόγος Marcel Mauss υποστηρίζει ότι το να μην δίνεις ένα δώρο ή να το απορρίπτεις είναι ουσιαστικά μια απόρριψη της σχέσης.
Ένας τρόπος εκδήλωσης αγάπης και αφοσίωσης
Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα δώρα χρησιμοποιούνται για να συμβολίσουν την αγάπη και την αφοσίωση μεταξύ δύο συντρόφων, συμπίπτοντας με τη θεωρία της «συμβολικής αλληλεπίδρασης», που υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι επικοινωνούν μέσω της χρήσης συμβόλων. Για παράδειγμα, τι αγοράζουν συνήθως οι άντρες στις συντρόφους τους όταν προσπαθούν να εκφράσουν αγάπη ή αφοσίωση; Συνήθως λουλούδια, καθώς μπορούν να ερμηνευθούν ανάλογα με την ομορφιά τους, το χρώμα τους ή το άρωμά τους.
Συμβολική επικοινωνία
Σας έχουν κάνει κάποιο δώρο που σας έχει γεμίσει χαρά; Έτυχε ίσως να λάβετε κάτι που σας έκανε να αισθάνεστε απογοήτευση ή και αναστάτωση, καθώς δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες σας. Αλλά γιατί αυτό να σας εκνευρίσει; Είναι η σκέψη που μετράει και αυτό έχει σημασία. Όταν όμως το δείτε βαθύτερα, θα διαπιστώσετε ότι δίνουμε συμβολικό νόημα στα δώρα. Αυτό σημαίνει ότι ένα δώρο, ανεξάρτητα αν εσείς το έχετε επιλέξει με πολύ προσοχή, αν δεν συμβολίζει επακριβώς αυτό που θέλετε να δείξετε και δεν γίνει εμφανές στον παραλήπτη μπορεί να παρερμηνευθεί και να μην πετύχει τον στόχο του.
Να λάβεις κάτι σε αντάλλαγμα
Δεδομένου ότι τα δώρα αντιπροσωπεύουν την επιθυμία μας να οικοδομήσουμε ή να εδραιώσουμε μια σχέση, απαιτούν επίσης κάποια μορφή ανταπόδοσης. Ο σύγχρονος κοινωνιολόγος Dimitri Mortelmans υποστηρίζει ότι η προσφορά δώρων δημιουργεί ένα είδος «χρέους», επομένως για να αποφευχθούν προβλήματα στις σχέσεις, καλό είναι τα δώρα να ανταποδίδονται δημιουργώντας έτσι έναν κύκλο προσφοράς δώρων. Όταν ανταποδίδετε ένα δώρο, θα πρέπει να είναι περίπου ίσης αξίας καθώς το να δίνετε πολύ λίγα σημαίνει ότι δεν εκτιμάτε τη σχέση, ενώ το να δίνετε πάρα πολλά σημαίνει ότι το υπερεκτιμάτε και προκαλεί αισθήματα αμηχανίας.
Να βοηθάς τους άλλους
Μερικά δώρα δίνονται χωρίς αναμενόμενη ανταπόδοση. Για παράδειγμα, συχνά δίνουμε δώρα σε μικρά παιδιά που δεν έχουν τρόπο να ανταποδώσουν, ή ακόμα και στα κατοικίδιά μας. Ενώ θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτά τα δώρα ανταποδίδονται με άλλους τρόπους, η ανιδιοτέλεια θα μπορούσε επίσης να παίζει ένα ρόλο. Η αγάπη και η εκτίμηση είναι δύο από τα μεγαλύτερα κίνητρα για ανιδιοτελή δώρα.
Το να δίνετε δώρα για να βοηθήσετε άλλους μπορεί να περιλαμβάνει τη δωρεά χρημάτων ή τον εθελοντισμό για φιλανθρωπικό σκοπό. Υπάρχουν πολλές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν γιατί τα άτομα το κάνουν αυτό. Μια θεωρία υποστηρίζει ότι ο φιλανθρωπισμός προκαλεί έκλυση ντοπαμίνης – μιας ουσίας του εγκεφάλου που προκαλεί ευχαρίστηση. Ουσιαστικά δίνουμε γιατί μας κάνει να νιώθουμε καλά.
Για να βρεις σύντροφο
Τα περισσότερα ζώα δίνουν δώρα ως μέρος του τελετουργικού ζευγαρώματος και οι άνθρωποι πραγματικά δεν διαφέρουν. Ένας από τους στενότερους συγγενείς μας, οι χιμπατζήδες, έχει τεκμηριωθεί να δίνει τροφή σε αντάλλαγμα για σεξ και περιποίηση, ενώ οι γίβωνες δίνουν δώρα για να διατηρήσουν τους υπάρχοντες συντρόφους. Έρευνα που διεξήχθη από βιολόγους υποδηλώνει ότι ως μονογαμικοί, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα δώρα για να προσελκύσουν και να διατηρήσουν τους συντρόφους. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι άνδρες που ήταν πιο γενναιόδωροι στα δώρα είχαν καλύτερη επιτυχία στην προσέλκυση και τη διατήρηση συντρόφων τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Οι γυναίκες, από την άλλη πλευρά, ήταν λιγότερο πιθανό να χρησιμοποιήσουν δώρα για λόγους ζευγαρώματος και πιο συχνά έδιναν δώρα σε οικογένεια και φίλους ώστε να ενισχύσουν τα κοινωνικά δίκτυα.
Τύποι Δώρων
Η επιλογή του τέλειου δώρου μπορεί να φαίνεται σαν μια αδύνατη πρόκληση μερικές φορές. Έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια εξέτασε τα κίνητρα και τους συμβολισμούς πίσω από τα δώρα που δίνουμε και πρότεινε ότι υπάρχουν τέσσερις κύριοι τύποι δώρων:
Δώρα που είναι συμβολικά μεταξύ του δωρητή και του παραλήπτη
Δώρα που συμβολίζουν τη γνώση του δωρητή για τον παραλήπτη
Δώρα που είναι συμβολικά λόγω περίστασης
Δώρα που είναι εκφραστικά και περιέχουν μια σειρά από σημαντικά νοήματα
Στην εργασία Motivations and Symbolism in Gift-Giving Behavior, η Mary Finley Wolfinbarger υποστηρίζει ότι τα αγαπημένα δώρα εμπίπτουν συχνά στη δεύτερη κατηγορία και είναι δώρα που ο παραλήπτης θέλει αλλά δεν θα τα είχε αγοράσει ο ίδιος. Τα λιγότερο αγαπημένα δώρα ήταν πολύ συμβολικά για τον δωρητή και είχαν μικρή σχέση με τον παραλήπτη. Ωστόσο, ο Wolfinbarger υποστηρίζει ότι τα περισσότερα δώρα είναι στην πραγματικότητα ένας συμβιβασμός μεταξύ του τι θα ήθελε ο παραλήπτης και του τι θα ήθελε ο δωρητής να έχει ο παραλήπτης.
